Λόγια που πληγώνουν, φωνές που λυτρώνουν.

Vasilis Doumanis
Aug 4
6 min read

Updated: Sep 26

Λόγια που πληγώνουν, φωνές που λυτρώνουν. | Βασίλης Ντουμάνης

Πόσες φορές έχουμε πληγωθεί από λόγια; Όχι από πράξεις, από λόγια! Μια φράση, μια ειρωνεία, μια "πλάκα" που έμοιαζε αθώα, αλλά σε ράγισε. Και πόσες φορές έχεις σταθεί βουβά μπροστά σε κάτι που "δεν ήταν τίποτα" αλλά σου έμεινε σαν βάρος για μέρες;

Συναντώ συχνά ανθρώπους που κουβαλούν το σημάδι αυτό μέσα τους. Δεν υπήρξαν φωνές ή ύβρεις. Υπήρξε όμως παθητική επιθετικότητα, σιωπηλή απόρριψη, ματαίωση με γλυκό τρόπο (Simon, 2010). Αυτό είναι η λεκτική κακοποίηση, με το ευγενικό της προσωπείο.

Η έρευνα στην ψυχολογία έχει αποδείξει ότι η λεκτική βία μπορεί να αφήσει βαθύτερα και πιο μακροχρόνια σημάδια από τη σωματική (Teicher et al., 2006). Κι όμως, συνεχίζουμε να μιλάμε χωρίς πάντα να ακούμε τον εαυτό μας. Χωρίς να αναρωτιόμαστε για τον τρόπο που μιλώ. Τον αναγνωρίζω; Με εκφράζει; Με εκθέτει;

Η επικοινωνία είναι δύναμη. Και όπως κάθε δύναμη, μπορεί είτε να χτίσει, είτε να γκρεμίσει. Το μοντέλο επικοινωνίας 7-38-55 του Albert Mehrabian (Mehrabian, 1971) αναφέρει ότι η σημασία των συναισθημάτων και των συμπεριφορών μας επικοινωνείται κατά:

7% με τις λέξεις που χρησιμοποιούμε στην προφορική επικοινωνία,
38% με τον τόνο της φωνής,
55% με τη γλώσσα του σώματος μας και συγκεκριμένα μέσω των εκφράσεων του προσώπου μας.

Όταν δηλαδή δεν έχουμε επίγνωση των λέξεών μας, όταν μιλάμε από άμυνα ή κούραση, γινόμαστε πιθανά σκληροί ή άδικοι χωρίς να το καταλάβουμε. Αντίθετα, όταν υπάρχει ενσυναίσθηση, η επικοινωνία μας γίνεται γέφυρα και όχι τείχος. Δες τα νούμερα.. Μπορείς να υποστηρίξεις τις καλές σου λέξεις και με τη φωνή και με τη γλώσσα του σώματός σου. Δεν υπάρχει δικαιολογία.

Η παροιμία "η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει και κόκκαλα τσακίζει" δεν αποτελεί απλώς μια λαϊκή σοφία. Είναι μια σκληρή υπενθύμιση ότι τα λόγια μπορούν εύκολα να αποτελέσουν μορφή βίας. Όχι κραυγαλέα, ή όχι πάντα ηθελημένα, αλλά με εξίσου συνθλιπτικό αποτέλεσμα να τραυματίσουν τον συνομιλητή μας.

Μιλώ για να συνδεθώ ή μήπως για να κυριαρχήσω;

Η παθητική επιθετικότητα δεν χρειάζεται δυνατή ή έντονη φωνή. Εκφράζεται ήσυχα, με βλέμματα, σιωπές, ακόμα και "χιουμοριστικά" καρφιά. Κι όμως, όλη αυτή η "καλοπροαίρετη" επικοινωνία μπορεί να αποσυνδέσει και να τραυματίσει, χωρίς να το φωνάζει (Braiker, 2001).

Ο Marshall Rosenberg, δημιουργός της Μη Βίαιης Επικοινωνίας (Nonviolent Communication), μας θυμίζει: πως "κάθε κριτική είναι η τραυματισμένη έκφραση μιας ανεκπλήρωτης ανάγκης" (Rosenberg, 2003). Όταν το κατανοήσουμε αυτό, αλλάζει η πρόθεση πίσω από τα λόγια μας. Σταματάμε να ακούμε μόνο το ύφος και ψάχνουμε για το βαθύτερο νόημα πίσω από τις λέξεις. Δεν αντιδρούμε, αλλά αρχίζουμε αποκρινόμαστε να αναγνωρίση και κατανόηση της κατάστασης. Μετακινούμαστε, με άλλα λόγια, από τη θέση επίθεσης σε αυτή της κατανόησης και από την άμυνα στη σύνδεση.

Το δηλητήριο και το αντίδοτο

Όποιος έχει μέσα του το αντίδοτο για το δηλητήριο, ξέρει καλύτερα απ’ όλους τη γεύση της ελευθερίας.

Τα λόγια που μοιάζουν με αγκάθια λέγονται βιαστικά, είναι σπασμένα από τον φόβο, την προκατάληψη ή την ανάγκη να μικρύνουν κάτι που δεν χωρά στην αντίληψη του συνομιλητή μας. Είναι αυτά τα λόγια που μας κάνουν – αν τα αφήσουμε – να σκύψουμε το κεφάλι, να κρατάμε το φως μας πίσω, να ζυγίζουμε τον εαυτό μας με ζυγαριές ξένες. Ωστόσο, δεν είναι όλα τα λόγια χρήσιμα, ούτε και όλα τα βλέμματα καθαρά.

Όποιος έμαθε να αναγνωρίζει το δηλητήριο, δεν το φοβάται πια. Γιατί κάποτε το κατάπιε. Το ένιωσε να κυλά στις φλέβες του, να βαραίνει το στήθος του, να θολώνει τη φωνή του. Κι όμως, δεν τον νίκησε. Γιατι; Γιατί μέσα του γεννήθηκε το αντίδοτο: η αυτογνωσία, η αγάπη για τον εαυτό, η καθαρότητα της πρόθεσης. Από εκείνη τη μέρα, δεν στέκεται να ακούσει κάθε τυχαίο ψίθυρο. Δεν μετρά τον εαυτό του με γνώμες που δεν του απευθύνονται με σεβασμό, ενσυναίσθηση ακόμη και συμπόνια για την αλήθεια του.

Η γνώμη του άλλου δεν είναι πάντα καθρέφτης. Συχνά είναι καπνός. Μια προβολή, μια άμυνα, ένας τρόπος να κρατήσουν τη δική τους εσωτερική αταξία σε απόσταση. Μπορεί να μην έχει καμία σχέση με σένα. Και δεν οφείλεις στη ζωή να χάνεις χρόνο προσπαθώντας να προσαρμοστείς στα βλέμματα εκείνα που δεν σε βλέπουν.

«Ο σοφός άνθρωπος είναι αυτός που γνωρίζει τι δεν γνωρίζει», Σωκράτης

Αυτό είναι το θεμέλιο της ανοιχτότητας στην ανατροφοδότηση: να ξεχωρίζουμε τη φωνή που μας δείχνει δρόμο από εκείνη που απλώς μιλάει για να κρίνει. Ό,τι δεν φέρει πρόθεση αγάπης και κατανόησης, δεν είναι φως – είναι σκιά. Η αδιαφορία δεν είναι σκληρότητα. Είναι επιλογή ελευθερίας. Είναι η ήσυχη απόφαση να αφιερώνουμε την προσοχή μας αποκλειστικά εκεί που υπάρχει χώρος για αλήθεια, για εξέλιξη και για γνήσια επικοινωνία.

Επικοινωνία με πρόθεση: επιλογή

Ο γερμανός ψυχολόγος Robert Rosenthal, γνωστός για το φαινόμενο του Πυγμαλίωνα, απέδειξε πως οι προσδοκίες και οι τρόποι που εκφράζονται γύρω μας διαμορφώνουν την ταυτότητά μας (Rosenthal & Jacobson, 1968). Όταν κάποιος μας κοιτά με εμπιστοσύνη, προδοκία και σεβασμό, μας δίνει τον χώρο να ανθίσουμε. Αντίθετα, όταν οι άλλοι μας βλέπουν με υποτίμηση ή ειρωνεία, αρχίζουμε να βλέπουμε έτσι κι εμείς τον εαυτό μας. Και αυτό είναι ένα δυνατό στοιχείο ενσυνειδητότητας για την επιλογή των δικών μας πολύτιμων.

Η καλοσύνη είναι από τις πιο σημαντικές αξίες που αναγνωρίζει το VIA Institute on Character ως βασική για υγιείς σχέσεις. Η καλοσύνη ανοίκει στην αρετή της ανθρωπιάς. Όπως αναφέρεται, "η καλοσύνη είναι το να είσαι γενναιόδωρος, φροντίζοντας και βοηθώντας τους άλλους, χωρίς να περιμένεις αντάλλαγμα" (VIA Institute on Character, n.d.). Με αυτή την προοπτική, η ευγένεια στον λόγο δεν είναι αδυναμία, αλλά το μέσο που ανοίγει διαύλους ουσιαστικής επικοινωνίας. Μια αναστοχαστική ερώτηση που μπορούμε να θέσουμε στον εαυτό μας είναι: "Τώρα μιλησα με σκοπό να συνδεθώ;".

Πως θα προστατευτείς από τη λεκτική βία.

Εδώ σου γράφω πέντε εύκολους τρόπους για να καταφέρεις να αποδεσμευτείς από την άβολη θέση του θύματος:

Αναγνώρισε τα σημάδια. Αν κάτι σε κάνει να νιώθεις μικρός/ή, αόρατος/η ή αβέβαιος/η για την αξία σου, δεν είναι «υπερευαισθησία». Είναι ένα μήνυμα που χρειάζεται να ακούσεις (Lutgen-Sandvik & Tracy, 2012).
Βάλε όρια με απλότητα. «Αυτό που είπες με πλήγωσε. Δεν θα δεχτώ να μου μιλάς έτσι.» Δεν είναι επίθεση, είναι αυτοπροστασία.
Μην προσπαθείς να αποδείξεις την αξία σου. Η αξία σου δεν χρειάζεται έγκριση. Μόνο αναγνώριση από εσένα.
Απομακρύνσου όταν χρειάζεται. Κάποιες σχέσεις δεν χρειάζονται δεύτερη ευκαιρία, χρειάζονται όριο και απόσταση (Simon, 2010).
Ζήτησε βοήθεια και στήριξη. Μίλα με έναν άνθρωπο που σε ακούει πραγματικά. Ένας coach ή θεραπευτής μπορεί να σε βοηθήσει να ξεκαθαρίσεις τι είναι δικό σου και τι όχι (Whitmore, 2017).

Πως να μιλάς με καλοσύνη χωρίς να αισθάνεσαι αδύναμος στον εργασιακό σου χώρο.

Αν θέλεις να βελτιώσεις τον τρόπο που επικοινωνείς στον επαγγελματικό σου κύκλο, ξεκίνα απλά:

🟡 Κάνε ερωτήσεις αντί να βγάζεις συμπεράσματα!

🗣️ «Θες να μου πεις τι σε δυσκόλεψε με την προθεσμία;»

Έτσι ανοίγεις χώρο για διάλογο, όχι για άμυνα.

🟡 Ξεκίνα με κάτι θετικό!

🗣️ «Εκτίμησα που το ανέλαβες άμεσα. Θα ήθελες να δούμε μαζί μερικά σημεία που μπορούμε να βελτιώσουμε;»

Η καλή επικοινωνία δεν είναι τεχνική. Είναι στάση ζωής. Και καλλιεργείται μέσα από μικρές, καθημερινές επιλογές που αλλάζουν τον τρόπο που συνδεόμαστε.

Αν εξασκείς αυτά τα δύο, όχι μόνο θα βελτιωθεί ο τρόπος που μιλάς, θα ενισχυθεί και η συναισθηματική νοημοσύνη σου, που είναι το πιο πολύτιμο «κεφάλαιο» στις επαγγελματικές σχέσεις, και θα δώσεις με σεβασμό χώρο στον συνάδελφό σου να αισθανθεί ασφαλής και όχι κατηγορούμενος.

Ο λόγος μας, ο καθρέφτης του εαυτού μας. Η επικοινωνία είναι δύναμη. Η καλή επικοινωνία είναι στάση ζωής. Καλλιεργείται με μικρές, καθημερινές πράξεις: Όταν επιλέγουμε τη γέφυρα αντί για τον τοίχο. Την καλοσύνη αντί για την ειρωνεία. Τον διάλογο αντί για τη σιωπηλή τιμωρία. Και κάπου εκεί, γεννιέται και ο αυτοσεβασμός: Να μιλάμε με σεβασμό και να μην ανεχόμαστε τίποτα λιγότερο από αυτό.

Θέλεις να μοιραστείς παραδείγματα από την προσωπική σου ζωή, ή από τον επαγγελματικό σου κύκλο;

Ναι, εσυ!

Τι απ’ όσα κουβαλάς είναι δικό σου και τι σου φόρεσαν οι άλλοι;

Ποια λόγια σε στοιχειώνουν και έχουν μέσα τους δηλητήριο και ποια φως;

Τώρα που μέσα σου γεννιέται το αντίδοτο, θα το τιμήσεις; Ή θα συνεχίσεις να ζεις μετρώντας τον εαυτό σου με λέξεις που δεν σου ανήκουν;

Η ελευθερία δεν ζητάει άδεια. Σε περιμένει ήδη να της ανοίξεις την πόρτα.

Γράψε μου στα σχόλια την άποψη σου, γιατί η επικοινωνία είναι η αρχή κάθε αλλαγής.

Β.

Αν θέλεις συνοδοιπόρο, χωρίς κριτική, με εμπιστοσύνη στις ικανότητες σου, ασφάλεια και απόλυτη εχεμύθεια, είμαι εδώ για σένα και το ξέρεις. Δεν το ξέρεις;

Στείλε μου μήνυμα για μια δωρεάν αναγνωριστική συνεδρία σήμερα κιόλας!

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Braiker, H. B. (2001). Who’s pulling your strings? How to break the cycle of manipulative behavior in your relationships. McGraw-Hill.
Goleman, D. (2006). Emotional intelligence: Why it can matter more than IQ (10th anniversary ed.). Bantam Books.
Lutgen-Sandvik, P., & Tracy, S. J. (2012). Communicating workplace bullying: Exploring the dark side of working relationships. Polity Press.
Mehrabian, A. (1971). Silent Messages: Implicit Communication of Emotions and Attitudes. Wadsworth.
Rosenthal, R., & Jacobson, L. (1968). Pygmalion in the classroom: Teacher expectation and pupils’ intellectual development. Holt, Rinehart & Winston.
Rosenberg, M. B. (2003). Nonviolent communication: A language of life (2nd ed.). PuddleDancer Press.
Simon, G. (2010). In sheep’s clothing: Understanding and dealing with manipulative people. Parkhurst Brothers.
Socrates (attributed). (n.d.). In Diogenes Laertius, Lives and Opinions of Eminent Philosophers.
Teicher, M. H., Samson, J. A., Polcari, A., & McGreenery, C. E. (2006). Sticks, stones, and hurtful words: Relative effects of various forms of childhood maltreatment. American Journal of Psychiatry, 163(6), 993–1000.
Whitmore, J. (2017). Coaching for performance: The principles and practice of coaching and leadership (5th ed.). Nicholas Brealey Publishing.
VIA Institute on Character. (n.d.). Kindness. Retrieved from https://www.viacharacter.org/character-strengths/kindness

ΦΩΤΟ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ: https://www.pexels.com/@karolina-grabowska